Wat betekent het woord 'heks'?

[Galeswintha]

Er zijn mensen die zich 'heks' noemen maar wat betekent het woord nu eigenlijk? Na wat gegoogled te hebben kwam ik het volgende stuk tegen. Het geeft m.i. een zeer heldere uitleg met aandacht voor de etymologie van het woord 'heks'.

Over het woord heks...
Ik hecht er altijd veel waarde aan om te weten waar een woord vandaan komt. De herkomst van een woord, de etymologie, vertelt niet niet alleen veel over haar geschiedenis maar vooral ook veel over haar inhoud. Wat wil het woord je eigenlijk zeggen? En wat voor wereld ontsluit het woord eigenlijk? Een woord in je eigen "web van weird" weven, dat is voor mij pure woordmagie. Waar linkt het woord aan je eigen gedachten, ervaringen en wat roept het op? Hoe past het woord in het patroon dat jij aan het rijgen bent? Weet je eigenlijk zelf wel wat voor patroon je aan het rijgen bent? Kan de geschiedenis van een woord je daarmee helpen? Het verleden kan je gebruiken om richting te geven aan de toekomst en daarmee rijg je verleden, heden en toekomst als een snoer aaneen. Daarom wat over de herkomst van het woord heks.

Het Engelse woord voor heks houdt verband met een aantal woorden die binnen onze levensfilosofie passend zijn, zoals het woord witga wat volgens Skeats Etymologisch woordenboek komt van witega (ziener en waarzegger) en het Angelsaksische witan (weten en zien). Ook gaat het terug op wiglera en wigle (toverij, ons woord wichelen komt hier ook vandaan). De stam hiervan is weik. In goed Nederlands zouden we weik met bezweren en voorspellen kunnen vertalen. In het moderne Nederlands vinden we nog steeds overblijfselen van weik, wat ons via het Middel-Nederlandse woord wicken werd overgeleverd. We vinden de overblijfselen hiervan in het Noorden en Oosten van ons land in de woorden wikker (m) en wikster (v).

Ook het Nederlandse heks valt te herleiden. Dat kan via het oudere woord hexe. We komen dan uit bij hecse, hesse (Middel-Hoogduits) hagzissa en hagazussa (Oud-Hoogduits) Haghetisse (Middelnederlands) en haegtesse (Oudengels). Het Moderne Engels woord hag, valt op dezelfde manier te herleiden. Hag betekent zoiets oude wijze vrouw die door het leven wijs is geworden, maar is ook een scheldwoord. Al deze woorden vallen uiteen in twee stammen, namelijk haga en zussa-tessa. Sommigen bronnen maken gewag van de stam haggibutzu. Haga komt uit het Oud-Hoogduits en wordt vertaald als haag, omheining, omheinde ruimte en soms als betovering. Het kan hier gaan om een de meidoornheg die vroeger als afscheiding werd gebruikt tussen de bewerkte grond en de woeste grond. De haag, het hek of de omheining staan voor de scheidingslijn tussen de werelden.

De persoon die op de heg rijdt, staat met één been in de alledaagse rationele wereld (bewerkte grond) en met het andere been in de emotionele geestelijke wereld (woeste grond), de wereld van trance, meditatie, verhalen en de Goden en zoekt evenwicht tussen beiden. Het tweede deel, zussa-tessa, kan vertaald worden als zitten, maar bevat ook andere betekenissen. De Vries refereert aan het Germaanse-Noorse tysja (elf of geest) en het Litouwse dvasia (geest of ziel). Zussa wordt ook wel eens vertaald als vrouw. Dat maakt van het geheel van vertalingen een door grenzen begrensde geest of een geest die in meer werelden leeft. Er kan nog meer aan deze vertalingen worden toegevoegd want geleerden wijzen erop dat het Nederlands haghetisse ook nog hagedis betekent. Sommige wetenschappers wijzen in dit verband naar de Oud-Indische stam ahi (slang dat via egi naar eghedisse Middelnederlands) eghitassa (Oud-Saksisch) en oghidehsa Oud-Hoogduits evolueerde.

In Zwitserland vond het woord heks (in de vorm van häxe) al in de 16e eeuw ingang in de voertaal. In de Lage Landen gebeurde dat later, pas in het midden van de 17e eeuw. Opvallend is dat haxe in Zwitserland in de heksenprocessen genoemd werd, terwijl het woord heks bij ons in de processen nagenoeg niet voorkomt. Men sprak hier wel van tovenaars, toverse, kolrijders (verg. toverkol), weermaaksters, tjoensters, waarzeggers, motketels of mottekijkers.

Moderne woorden die uit haga en zussa zijn voortgekomen, zijn heggenrijdster en hagenheks. In Engeland en America spreekt men over een Hedgewitch en Hedge witchery. In Nederland zijn de woorden heggenrijdster en hagenheks slechts sporadisch in gebruik. Zo is er in Vlaanderen een kring met hagedessen, de groep van Vic Seymus. Hagenheksen zijn hoofdzakelijk mensen die buiten de tradities en vaste kringen werken. Het zijn mensen die vaak alleen werken en die zelf hun weg zoeken. Hoewel sommigen werken met wicca-materiaal, zijn ze geen wicca en hebben ze ook geen intentie om wicca te worden omdat zij zelf hun eigen persoonlijke stroming vormgeven. Van hagenhekserij wordt ook wel gezegd dat ze meer gebaseerd is op volkstradities, volksmagie en kruidengeneeskunde.

Tot zover het spelen met woorden en met het woord heks. Het is bevreemdend om te ontdekken hoe woorden je dichter bij jezelf kunnen brengen. De paradox wil dat je een uitingsvorm (woorden, beeldtaal enz.) vaak nodig hebt om meer te begrijpen van wat er van binnen gebeurd. Het axioma dat vertelt dat zo boven ook zo beneden is, vertelt ook dat wat buiten is, ook binnen is. We spiegelen onszelf voortdurend. We gebruiken uitingsvormen om ons binnenste zelf in de grote wereld te spiegelen en te laten bestaan. Daarom kunnen we ook de grote wereld gebruiken om te zien wat er in ons is. Het is een eeuwig spel dat blijft voortbewegen als golven in de zee. Zou er ooit een einde aan komen?

http://hekshadewijch.web-log.nl/blog/20 ... -heks.html

[Gast]

Interessant!

[Daturae]

Dat is zeker een interessant stukje.
Heb zelf ook nog even het Etymologisch woordenboek der Nederlandse taal er op nageslagen, kwam bij het lemma heks ook nog tegen: hagazussa, hazzus, haegtus: spookachtig wezen. Verder allerlei verwijzingen naar honen, smalen, lachen en giechelen.
Inderdaad apart dat heks niet in de strafvorderingen voorkomt, heks heeft zich als term pas echt verspreidt toen die processen ook begonnen. In middelhoogduits kwam het trouwens sinds 1300 voor. Waarmee ik wil zeggen: een woord kan wel ouder zijn, pas wanneer het geschreven wordt, hoor je ervan. En dan ben je in die tijd meestal afhankelijk van kerkelijke en ambtelijke geschriften. (er kon maar beer niet over je geschreven worden...)


BB, Daturae

[Gast]

Maar als je zou vragen: Wat betekent het woord heks voor JOU? dan zou je allemaal verschillende antwoorden krijgen. Daar ben ik ook best nieuwsgierig naar.